29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Türkiye Cumhuriyeti’nin resmen kurulduğu tarihtir. Ulu Başkan Atatürk, öbür bayramlar üzere bu bayramı da gelecek kuşaklara bir miras olarak bırakmıştır. 29 Ekim 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan bir anayasa değişikliğiyle Türkiye’nin idare biçimi Cumhuriyet olarak belirlenmiştir. Bunun 101 pare top atışıyla kutlanması tıpkı gün meclis tarafından kararlaştırılmıştır.
Kurtuluş Savaşı’nın Türk milletinin zaferiyle sonuçlanmasının akabinde ortaya çıkan idare boşluğunun kaldırılması gayesiyle yeni bir idare biçiminin belirlenmesi kuraldı. Mustafa Kemal ve arkadaşları yaptıkları çalışmalar sonucu Türkiye’ye yakışır idare formunun cumhuriyet olduğuna karar verdi. 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edildi.
29 EKİM 1923’TE NE OLDU?
Osmanlı İmparatorluğu, 1876 yılına kadar mutlak monarşi, 1876-1878 ve 1908-1918 ortasında meşruti monarşi ile yönetilmişti. I. Dünya Savaşı’nda mağlubiyete uğramasının akabinde işgale uğrayan Anadolu’da halkın işgalcilere karşı Mustafa Kemal Paşa önderliğinde verdiği Ulusal Uğraş, Ekim 1922 tarihinde ulusal güçlerin zaferi ile sonuçlandı. Bu süreçte, “Büyük Millet Meclisi” ismiyle 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanan halkın temsilcileri, 20 Ocak 1921’de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu isimli maddeyi kabul ederek egemenliğin Türk ulusuna ilişkin olduğunu ilan etmiş ve 1 Kasım 1922’de aldığı kararla saltanatı kaldırmıştı. Ülke, meclis hükûmeti tarafından yönetilmekteydi.
27 Ekim 1923’te İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve yerine meclisin itimadını kazanacak yeni bir kabinenin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, idare biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet İnönü ile birlikte bir yasa değişikliği tasarısı hazırlayarak 29 Ekim 1923’te Meclis’e sundu. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda yapılan değişikliklerin kabulü ile Cumhuriyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilan edilmiş oldu.
BAYRAM OLARAK İLAN EDİLMESİ
Cumhuriyet ilan edildiği sırada şimdi 29 Ekim günü bayram ilan edilmemiş, kutlamalar konusunda bir düzenleme yapılmamıştı; 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günündeki şenlikleri halk resen organize etti. Sonraki yıl, 26 Ekim 1924 tarihli 986 numaralı kararname ile Cumhuriyet’in ilanının 101 pare top atılarak ve planlanacak özel bir programla kutlanmasına karar verildi. 1924 yılında yapılan kutlamalar, daha sonra yapılacak olan Cumhuriyet’in ilanı kutlamalarının başlangıcı oldu.
2 Şubat 1925’te Hariciye Vekaletince (Dışişleri Bakanlığı) düzenlenen bir yasa teklifinde 29 Ekim’in bayram olması önerildi.[4] Bu teklif Meclis Anayasa Komitesi tarafından incelendi ve 18 Nisan’da karara bağlandı, 19 Nisan’da ise teklif TBMM tarafından kabul edildi. “Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Ulusal Bayram İsmi Hakkında Kanun” ile 29 Ekim’de Cumhuriyet Bayramı’nın ulusal bayram olarak kutlanması resmi bir karar biçimine geldi. Cumhuriyetin ilan edildiği gün, 1925’ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde resmî bir bayram olarak kutlanmaya başladı.
