İran merkezinin işlek bir noktasında yer almasına karşın dışarıdan pek aşikâr olmayan Gök Mescid, kıble istikametindeki kerpiç duvarı ayıran kapısından içeri girince ziyaretçilerini geniş bir bahçe içerisinde kendine has duvar ve kubbe yapısıyla karşılıyor. Çeşitli periyotlarda onarım gören Gök Mescid’in duvarları birinci günkü zarafetinden uzak olsa da şahit olarak bırakılan kısımlardaki ince personellik çabucak dikkatleri çekiyor.
İlk devirlerinden kalan duvar, mavinin çeşitli tonları ve siyah çinilerle bezenmiş, birtakım yerlerinde ise sırlanmış tuğla kullanılmış.
Gök Mescid, kendi devri ve günümüzde tuğlaların yatay yerleştirilmesiyle örülen duvarların bilakis beşgen ve sekizgen yıldız desenlere nazaran yerleştirilen tuğlalarla örülmüş duvara sahip. Açık kaynaklarda da büsbütün tuğladan inşa edilen tarihi yapının, dışının varlıklı çini mozaik ve renkli sırlanmış tuğlalarla kaplı olduğu, ismini da buradan aldığı aktarılıyor.
Dışarıdan eski ihtişamından eser kalmamış üzere görünse de kubbe üslubu ve ince işçilikten kalan izler caminin vaktinde ne kadar hoş olduğunu bir formda gösteriyor. Caminin yüksekliği ile dikkati çeken ana giriş kapısının etrafındaki mavi, sarı, siyah ve beyaz renkli çini personelliği ile spiral üslupta yapılan köşe süslemelerinin yanı sıra cepheye işlenen Kur’an ayetleri bu hoşluğun ispatı olarak duruyor.
ADINI MAVİ ÇİNİLERİNDEN ALMIŞ
Kültürel Miras, Turizm ve El Sanatları Bakanlığında misyonlu uzman Mina Rencber, caminin “Cihan Şah Mescidi” yahut “Muzafferiye” isimleriyle de bilindiğini söyledi. Rencber, Karakoyunlu Sultanı Cihan Şah’ın kızı Begüm Hatun için 1465 yılında yaptırdığı caminin mavi çinilerinden ötürü halk ortasında “Mescid-i Kebud” olarak bilindiğini, “kebud” sözünün de “gök rengi” yani “mavi” manasına geldiğini aktardı.
Çinilerinde mavinin en açık tonundan en koyu tonuna kadar kullanılan caminin kubbe çemberi, kemerleri ve nişlerine nestalik sinirle yazılan ayetlerden kalan kesimler bu yapının kendi devrindeki ihtişamını gözler önüne seriyor. Rencber, firuze renkli kaşikari işlerinin birtakım yerlerinde altın kullanıldığını ve bunun da bu yapıyı öbür tarihi yapıtlardan bir adım öne çıkardığını belirtti.
Yarım kubbe biçimindeki yüksek giriş kapısından başlayan çini süslemelerin büyük kısmının vakitle tahrip olduğuna dikkati çeken Rencber, bu çinilerden bir kısmının aslına uygun formda onarıldığını, kalan özgün kesimlerin ise kendi devirlerine şahitlik yaptığını söyledi.
DEPREMDE BÜYÜK YIKIMA UĞRADI
Rencber, yaklaşık iki yüz yıl evvel yaşanan zelzelede caminin büyük bir yıkıma uğradığını belirterek büyük kısmının yeninde imar edildiğini ve 21 metre yüksekliğe sahip kubbenin de aslına uygun yapıldığını tabir etti. Kıble tarafındaki 3 metre yüksekliğe sahip mermer levhaların cami yapılırken kullanıldığını kaydeden Rencber, koyu renkli olanların eski, açık renkli olanların ise onarımlar çerçevesinde buraya yerleştirildiğini aktardı.
BÜYÜK SELÇUKLU MİMARİSİNİ BİR ADIM İLERİ TAŞIDI
Rencber, Gök Mescid’in Büyük Selçuklu mimarisini bir adım ileri taşıyarak Anadolu mimarisi ile ortasında bir temas sağladığını, kubbeler ortasındaki temas ile Osmanlı mimarisindeki erken periyot yapılara benzediğini lisana getirdi.
Gök Mescid’in büyük ve yavaşça yükselen ana kubbesinin üç taraftan daha alçak kubbeli yerlerle çevrili olduğunu belirten Rencber, kıble tarafındaki kubbe altında bulunan türbe kısmında 4 mezar bulunduğunu mezarların ise boş olduğunu söyledi.
Diğer yandan, açık kaynaklarda, Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’ın, 1467’de Cihan Şah’ı öldürüp Karakoyunlu saltanatına son vererek Tebriz’e girmesi üzerine yarım kalan caminin daha sonra Uzun Hasan’ın oğlu Ebu Muzaffer Yakub Bahadır Han vaktinde eşi ile kızı Saliha Hatun’un gayretleri sonucu tamamlandığı rivayet ediliyor.
