Şi, geçen yıl ülkeyi yöneten Çin Komünist Partisinin (ÇKP) Genel Sekreterliğine seçilmesinin akabinde, bu yıl Çin Ulusal Halk Kongresi (ÇUHK) tarafından üçüncü sefer devlet lideri seçilerek yeni iktidar devrine başladı.
Partinin, devletin ve hükümetin üst kademelerinin tamamının Şi’ye yakın isimlerden oluştuğu yeni devirde Çin önderi açısından taşlar yerine oturmuş ve iktidar nizamı sağlanmış görünürken evvel haziranda Dışişleri Bakanı Çin Gang’ın, akabinde ağustosta Savunma Bakanı Li Şangfu’nun gizemli formda ortadan kaybolmaları, siyasette şok tesiri yarattı.
Çin’de siyasetin ve devlet idaresinin otoriter ve şeffaf olmayan yapısı nedeniyle bakanların neden misyondan alındıkları ve akıbetlerinin ne olduğu bilinmezken haklarında çok sayıda tez ve varsayım ortaya atıldı.
Görevlerinde daha bir yılı doldurmamış olan iki kıymetli bakanın kısa müddette gözden düşerek kayıplara karışması, idarede kriz işareti olarak yorumlandı.
Şİ, İKTİDARINI ÜÇÜNCÜ PERİYODA TAŞIDI
Şi, mart ayında Pekin’de gerçekleştirilen 14. ÇUHK Genel Şurası’nda tek aday olduğu oylamada, delegelerin oy birliğiyle üçüncü defa devlet lideri seçildi.
Daha evvel 2013 ve 2018’de iki kere devlet lideri seçilen, 10 yıldır vazife yapan Şi, 5 yıllığına yine seçilerek Çin Halk Cumhuriyeti tarihinde devlet başkanlığını üçüncü periyoda taşıyan birinci isim oldu.
Şi, Ekim 2022’de yapılan ÇKP 20. Kongresi’nde üçüncü sefer genel sekreter seçilmesinin akabinde devlet başkanlığını da sürdürerek partinin, devletin ve ordunun başında kalmaya devam etti.
Çin önderinin devlet başkanlığını üçüncü periyotta sürdüreceğinin işareti, Çin Anayasası’nda 2018’de yapılan değişiklikle verilmişti. Değişiklikle devlet liderinin vazife mühletini iki devirle sınırlayan kural kaldırılmış, böylelikle Şi’nin üçüncü periyodunun önü açılmıştı.
Şi’den evvelki Çin başkanlarından Ciang Zımin 1993-2003 yıllarında, Hu Cintao ise 2003-2013 yıllarında iki periyot devlet başkanlığı yaptıktan sonra devletteki ve partideki misyonlarından ayrılmıştı.
Çin başkanının yakın devirdeki teamüllerden farklı olarak iktidarını üçüncü periyoda taşıması, Şi’nin yeni periyotta “tek adam” pozisyonunu pekiştireceğinin işareti olarak yorumlandı.
Nitekim marttaki kongrenin akabinde, Şi’nin daha evvelki vazifelerinde birlikte çalıştığı, müsteşarlığını ve müşavirliğini yapmış yahut onun devrinde kilit vazifelere atanarak yükselmiş isimler, devletin üst kademelerine getirildi.
Şi’nin Cıciang eyaletinde parti sekreteri olduğu periyotta müsteşarlığını yapan ve onun iktidarında ülkenin en büyük nüfuslu kenti Şanghay’ın parti sekreterliğine atanan Li Çiang, Ulusal Halk Kongresi’nde başbakan seçildi.
Fucien ve Cıciang eyaletlerinde yöneticiliklerinde daha evvel Şi ile çalışan ve onun iktidarında ülkenin başşehri Pekin’in parti sekterliğine atanan Cai Çi ise ÇKP Birinci Sekreteri olmanın yanı sıra ÇKP Genel Ofisi Yöneticiliğini üstlenerek parti işlerinin yürütülmesinde belirleyici figür haline geldi.
Şi periyodunda ülkenin en büyük iktisadına sahip Guangdong eyaletinin parti sekreterliğine atanan Li Şi de ÇKP Kongresi’nin akabinde yolsuzluk soruşturmalarından sorumlu Merkezi Disiplin İnceleme Komitesinin sekreteri olarak parti ve devlet takımlarının denetiminde değerli tesir sahibi olduğu bir pozisyona yükseldi.
Hem devlet lideri yardımcısı hem parti genel sekreteri ve devlet lideri olduğu devirlerde Şi’nin idari ofislerinin yöneticiliğini yürüten Ding Şüeşiang da başbakan birinci yardımcılığına atanarak kabinede değerli bir rol üstlendi.
Eski Başbakan Li Kıçiang ve Eski Meclis Lideri Vang Yang üzere Çin’in evvelki önderlerine yakın isimler, parti misyonlarının akabinde bu yıl devlet vazifelerini de bırakarak sahneden çekildi. Çin’in iktidar piramidi Şi’nin ekseninde yine şekillendi.
DIŞİŞLERİ BAKANI KAYBOLDU
Parti ve devletin üst kademelerinin yanı sıra kabine fonksiyonunu yerine getiren Devlet Kurulu’nda de Şi’nin işaret ettiği isimler yer alırken o isimlerden biri olan Dışişleri Bakanı Çin Gang’ın haziran sonunda birdenbire ortadan kaybolması gözleri tekrar Çin siyasetinin çarklarına çevirdi.
Kayboluşunun öncesinde yaklaşık 6 aydır dışişleri bakanlığını yürüten Çin Gang, 25 Haziran’da Wagner krizinin akabinde görüşmeler yürütmek üzere Pekin’e gelen Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Andrey Rudenko ve Dünya Ekonomik Forumu (WEF) yaz toplantısı için ülkeyi ziyaret eden Sri Lanka ve Vietnam heyetlerindeki mevkidaşlarıyla yaptığı görüşmelerin akabinde bir daha kamuya açık bir aktifliğe katılmadı.
Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüleri, Bakan’ın gözlerden kaybolmasına ait sorulara evvel “sağlık sorunları” nedeniyle diplomatik temaslara katılmadığı karşılığını verdi ve kayıp argümanlarıyla ilgili yorum yapmaktan kaçındı.
İngiliz Times gazetesi, Çin Gang’ın Washington Büyükelçisi iken Şıncın merkezli Çin medya kuruluşu Phoenix TV televizyon kanalının bayan muhabiriyle evlilik dışı ilgi yaşadığı ve bir çocuğu olduğunu argüman etti.
Çin Gang ne bakanlığı periyodunda ne de evvelki diplomatik misyonlarında iktidarla görünürde siyasi bir ihtilaf yaşamıştı. Hatta iki yıl üzere kısa bir mühlet ABD’de büyükelçilik yapmasının akabinde bakanlık misyonuna getirildiği için, Şi’ye yakın, onun tarafından tercih edilen bir isim olarak görülüyordu.
Bu belirsizlik ortamında bakanın kayboluşu hakkında çok sayıda teori ve varsayım ortaya atıldı. Çin Gang’ın sav edilen evlilik dışı münasebetinin ABD yahut diğer yabancı ülkelerin istihbarat kuruluşlarının eline koz vermesinden kaygı eden Çin önderlerinin bunu bir istihbarat riski olarak gördüğü ve bu yüzden tasfiye edilmesine karar verdiği ileri sürüldü.
“CASUSLUK” İDDİALARI
Dış basında ve toplumsal medyada bakan hakkında casusluk argümanları yer aldı. Rus Bakan Yardımcısı Rudenko’nun 25 Haziran’daki ziyaretinde, Çin Gang’ın ABD ile nükleer sırları paylaştığına dair Çin önderlerine bilgi verdiği tez edildi.
Öte yandan Çin Gang’ın dış siyasette ABD’ye karşı tansiyon siyasetine ve Rusya ile yakınlaşmaya karşı çıktığı için Şi ile ihtilafa düştüğü ve bu yüzden saf dışı bırakıldığı dahi ileri sürüldü.
Çin Gang, kayboluşundan bir ay sonra, 25 Temmuz’da, yasama fonksiyonunu yerine getiren Ulusal Halk Kongresi Merkez Komitesi kararıyla vazifeden alındı. Bakanın neden vazifeden alındığına dair münasebet gösterilmezken yerine evvelki Dışişleri Bakanı, ÇKP Merkezi Dış Bağlar Komitesi Ofisi Yöneticisi Vang Yi atandı.
Çin Gang’ın nerede olduğu ve akıbeti hala bilinmezken Pekin’deki askeri hastanede azap altında sorgulanırken öldüğü, işkenceyi gururuna yediremediği için intihar ettiği ya da kurşunlanarak idam edildiği istikametinde doğrulanması mümkün olmayan savlar ortaya atıldı.
SAVUNMA BAKANI ORTADAN KAYBOLDU
Çin Gang’ın ortadan kaybolmasının şoku şimdi dinmemişken ağustosta bu defa Savunma Bakanı General Li Şangfu da gizemli halde ortadan kayboldu.
Bakan Li, en son 29 Ağustos’ta Pekin’de düzenlenen Çin-Afrika Barış ve Güvenlik Forumu’nda kamuoyunun karşısına çıktıktan sonra bir daha görülmedi.
Çinli Bakan’ın 7-8 Eylül’de katılması gereken Çin-Vietnam Yıllık Savunma İşbirliği Toplantısı, “sağlık sorunu” münasebet gösterilerek iptal edilirken Li, Çin ordusunun idare organı olan 7 kişilik Merkezi Askeri Komitenin (MAK) 15 Eylül’deki toplantısına katılmayan tek üye oldu.
Savunma Bakanlığı Sözcüsü Vu Çien, eylül sonunda düzenlenen aylık basın toplantısında mevzuyla ilgili sorulan soruya verdiği cevapta “durumdan haberdar olmadığını” belirtti. Sözcü, Bakan Li’nin hala misyonunun başında olup olmadığını yanıtlamaktan kaçındı.
Li’nin kayboluşu da Çin Gang’a benzeri formda soru işaretleri yarattı. Li, orduda Devlet Lideri Şi’ye yakınlığı bilinen, Çin’in en kıdemli generali, Siyasi Ofis üyesi Cang Youşia’nın teklifiyle bakan yapıldığı tez edilen bir kumandandı.
Ulusal Halk Kongresi Merkez Komitesi 24 Ekim’de Li’yi gerekçesiz olarak vazifeden alınırken yerine atama yapmadı.
“YOLSUZLUK SORUŞTURMASI” İDDİASI
ABD’nin Washington Post gazetesi, 15 Eylül’de yayımladığı haberde, “adı açıklanmayan Amerikalı yetkililere” dayanarak Li hakkında “yolsuzluk soruşturması” başlatıldığını ve Bakan’ın vazifeden alındığını tez etti.
Haberde, soruşturmanın askeri donanım tedarikindeki yolsuzlukla temaslı olduğu ileri sürüldü.
Çin Halk Kurtuluş Ordusunun (ÇHKO) Donanım Geliştirme Dairesi, Li’nin ortadan kaybolmasından yaklaşık bir ay evvel, temmuz ayı sonunda, askeri donanım tedarik ve ihale süreçlerinde “düzenleme ve disiplin ihlalleri” nedeniyle soruşturma başlatıldığını duyurmuş, Li’nin daire başkanlığına atandığı 2017 yılından itibaren tespit edilen “uygunsuzluklarla” ilgili ihbar daveti yapmıştı.
Li’nin 2017 ile 2022 ortasında başında bulunduğu daireye yönelik soruşturma, nükleer silah ve uzun menzilli füzelerinden sorumlu Roket Kuvvetleri’ni gaye alan farklı bir yolsuzluk soruşturmasının akabinde geldi.
Çin ordusunun stratejik caydırıcılık ve askeri donatım açısından kritik ünitelerine yönelik soruşturmaların, global güç rekabetinin arttığı bir devirde zafiyet ve istikrarsızlık kaynağı olabileceği bedellendiriliyor.
Li hakkında yolsuzluk dışında öbür tezler da ortaya atıldı. Devlet Lideri Şi’nin şubat ayında ABD hava alanına giren Çin’e ilişkin yüksek irtifa balonundan haberdar olmadığı ve bundan Savunma Bakanı’nı sorumlu tuttuğu bu tezler ortasında yer aldı.
Her iki bakanın da akıbeti belirsizliğini korurken Çin siyasetinin yeni yılda gibisi krizlere hamile olabileceği öngörülüyor.
