Dünya ve Türk operasının önde gelen yapıtlarından “Madama Butterfly”, 60. sanat yılını kutlayan duayen direktör Gürçil Çeliktaş’ın rejisiyle 23 Aralık’ta Opera Sahnesi’nde beğeniye sunulacak.
Modern çağın ünlü İtalyan bestekarı Puccini’nin operasının İtalya’daki birinci temsili, 17 Şubat 1904’de Milano’da yapıldı.
Türkiye’de operanın kurulduğu yıllarda, librettosu Türkçeye çevrilen birinci eser olan “Madama Butterfly”, Ankara Devlet Konservatuvarının Opera Kısmı öğrencileri tarafından 12 Haziran 1941’de başkentte Türk Ocağı sahnesinde oynandı. Eser, Ankara’da en son 2005-2006 sanat döneminde seyirciyle buluşmuştu.
“KLASİK ESER, KLASİK BİR BAKIŞ AÇIYLA SAHNELENDİ”
Eserin rejisörü Gürçil Çeliktaş, klasik bir yapıtı dekor ve kostüm açısından klasik bir bakış açısıyla sahnelediklerini lakin ufak tefek çağdaş dokunuşlar yaptıklarını söyledi.
Çeliktaş, 60 yıllık sanat hayatı boyunca yurt dışında da izlediği “Madama Butterfly”ı Türkiye’de ikinci defa sahneye koyduğunu ve ikisinin farklı olduğunu belirterek, “Sevil Berberi’ni 6 kere sahneledim. Tıpkı olduğunda direktöre de seyirciye de bir şey getirmiyor. Her seferinde birtakım değişiklikler yaparak oyunu sahneye koyuyorsunuz” dedi.
Puccini’nin yapıtlarını 4 sene ortayla sahneye koyduğunu anlatan Çeliktaş, “Madama Butterfly”ın 1904’te birinci sahnelendiğinde takdir görmediğini, bunun üzerine bestekarın yapıtta 2 kere değişikliğe gittiğini, bugün 1905’te hazırlanan 3. versiyonun oynandığını kaydetti.
Çeliktaş, “Eser 3 perdelik fakat biz 2 perdede oynayacağız. Birtakım değişiklikler yaptık, yapıtı bilen seyirci görecek zati farkı. İkinci ve üçüncü perdeyi birleştirdik. Birinci sahnelendiğinde İtalyanların Japonlaştığına yönelik yorumlar gelmiş. Uzak Doğu, Japon temaları vurgusu müzikte de var. Üç kültür, Amerika, Uzak Doğu ve Batı kültürü yapıtın genelinde ve müziklerinde görülüyor” sözlerini kullandı.
“YAŞLANDIKÇA İNSANLARDA SANAT GÖRÜŞÜ DEĞİŞİYOR”
Gürçil Çeliktaş, şimdiye kadar 82 defa eser sahnelediğini, kimilerini birkaç defa sahneye koyduğunu belirterek, “Eserleri birden çok sefer yönetsem de farklı versiyonlarıyla sahneye koyarım. En çok Verdi’nin Don Carlos yapıtını severim. Müzikleri daha muhakkaktır. Eser Schiller’den geldiği için yarattığı dramatizm çok değerli. Şu anda takımlarımız koro olarak müsait olmadığından, Don Carlos’u oynayamıyoruz” diye konuştu.
Yıllardır eser sahnelemenin çok değerli olduğunu lisana getiren Çeliktaş, şunları kaydetti:
“Haldun Dormen 90 yaşında ve eser üretiyor. Moliere’in ‘Cimri’sini oynadı ve güzel performans gösterdi. Bu çok değerli bir şey. Yaş ilerlese de çalışmak insanı ayakta tutuyor ve haz veriyor. Yaşlandıkça insanlarda hayat görüşü, sanat görüşü değişiyor. Öteki hislerle yapıtı sahneye koyabiliyorsunuz. Fransa, Kanada ve İtalya’da eserler sahneledim. Fransa’da rejisör hastalanınca beni çağırdılar, koca yapıtı 5 günde sahneledim. Çok farklı yorumlar aldım. Rejisörleri iğneleyen bir sanat mecmuası olan Opera Enternasyonal, yapıtı ve beni mevzu etti, öve öve bitiremedi. Onur duymuştum.”
“ÖZGÜN BİR DEKOR TASARLAMAYI TERCİH ETTİM”
Dekoru tasarlayan Talat Ayhan, eskizlerle çalışmaya başladığını, sonra seyircinin hangi koltuktan sahneyi nasıl göreceğini planlayarak sahne maketini ölçekli yaptığını söyledi.
Yönetmenin istekleri etrafında ölçekli çizimlerin atölyelerde şekillendiğini belirten Ayhan, bir aydır gece gündüz çalıştıklarını ve sona yaklaştıklarını lisana getirdi. Ayhan, şunları kaydetti:
“Madama Butterfly’ın geçtiği devir ve ülkeyi inceledik. 3 perdelik yapıtta dekor değişecek ancak portatif, gerili önlü kullanabileceğimiz formda tasarladık dekoru. Grup arkadaşlarımızın dekoru rahat değiştirmesi, rahat taşımasını da göz önüne alıyoruz tasarlarken. Yapıtın birinci oynandığındaki dekoruna, tasarım yaparken bakmamaya çalışıyorum. Puccini’nin ne yapmak istediği aşikâr. Oradan yola çıkarak, özgün bir dekor tasarlamayı tercih ettim. Çok keyifli bir çalışma yaptım, keyifle izlenmesini diliyorum.”
“HER YÜZYILIN ESER SAHNELEME ANLAYIŞI FARKLI”
Kostümleri tasarlayan Gazal Erten de seyircinin merakla beklediği yapıtlardan “Madama Butterfly”ın Japon kültürünü yansıtması bakımından ilgi cazip bir yapıt olduğunu söyledi.
Erten, “Puccini’nin en sevdiğim yapıtlarından. Araştırmadan hiçbir yapıta başlamam. Japon kültürünü araştırdım ve Japon Büyükelçiliğine de danıştım. Elimizdeki kumaşları değerlendirirken, Japon motiflerine uygun olanları seçtim. Olağanda kimono giyen kişi, kendi çiziyor ve baskı, batik teknikleri ile kendi boyuyor. Japonlar, onlara uğur getirecek motifleri de resmedip, boyuyor. Bir renk cümbüşü çıktı ortaya. Kimonoyu sanatkarlarımızın ergonomisini düşünerek tasarladık” dedi.
Eserdeki yaklaşık 90 sanatkarın hepsine başka farklı kostüm hazırladıklarını belirten Erten, şu tabirleri kullandı:
“Madama Butterfly, 19. devir Meiji periyodunu kapsıyor. Batı tesiri içerisinde kalmış bir periyot. Japon kültürünü görüyoruz yapıtta lakin Batı tesirinde kalınmış bir tarihi süreçte geçiyor eser. Sade bir eser Madama Butterfly ancak biz biraz daha renklendirdik. Yapıtın 1904’teki sahnelenen fotoğraflarını gördüm. Her yüzyılın eser sahneleme anlayışı farklı. 1960’lardaki Madama Butterfly daha farklıydı. Bugünkü eser de farklı olacaktır. Biz klasik açıdan ele aldık ve dışına çıkmak da çok istemedik. Rejisörümüz Gürçil Çeliktaş’ın her provası okul üzere geçiyor. Hoş bir eser olacağına inanıyoruz.”
MADAMA BUTTERFLY HAKKINDA
Müzikleri Giacomo Puccini’ye, librettosu Luigi Illica ve Giuseppe Giacosa’ya ilişkin eser, maceracı ruha sahip Amerikalı deniz teğmeni Pinkerton’un Madama Butterfly ile Japon törelerine nazaran evlenmesini, aşkı için dinini değiştirmesini ve ailesi tarafından reddedilmesini anlatıyor.
Evliliği oyun olarak gören Pinkerton’un Japonya’yı bırakıp ABD’ye yerleşmesini, günün birinde Amerika’dayken evlendiği eşiyle dönerek çocuğunu istemesinin akabinde Madama Butterfly’ın harakiri ile kendini öldürmesini sahneye taşıyan eser, operanın klasikleri ortasında yer alıyor.
