Medine’yi, İngiliz dayanaklı isyancılara karşı büyük bir kahramanlıkla savunan Fahreddin Paşa (Ömer Fahreddin Türkan), vefatının 75. yılında anılıyor. İşte, Medine Müdafaası’nın sembolü Fahreddin Paşa’nın biyografisi…
FAHREDDİN PAŞA KİMDİR?
Bulgaristan sonları içerisindeki Rusçuk’ta 1868’de dünyaya gelen Fahreddin Paşa, 93 Harbi’nden sonra ailesiyle İstanbul’a taşındı.
Fahreddin Paşa, 1888’de Harp Okulu’nu, 1891’de kurmay subayların yetiştirildiği Erkan-ı Harbiyye’yi bitirdi ve kurmay yüzbaşı olarak orduda misyona başladı.
Balkan Savaşı sırasında vazife aldığı Çatalca savunmasındaki başarısıyla Edirne’nin geri alınmasında rol oynayan Fahrettin Paşa, Osmanlı Devleti 1914’te 1. Dünya Savaşı’na girdiği vakit miralay rütbesiyle 4. Ordu’ya bağlı 12. Kolordu kumandanı olarak Musul’da bulundu.
Fahreddin Paşa, 25 Kasım 1914’te mirlivalığa terfi ettirildi.
ŞERİF HÜSEYİN İSYANINI PÜSKÜRTTÜ
Fahreddin Paşa, 26 Ocak 1915’te 12. Kolordu’daki misyonunun yanı sıra 4. Ordu kumandan vekilliğine getirildiği devirde birçok Ermeni ayaklanmasını muvaffakiyetle bastırdı. Bu sırada İngilizlerle anlaşan Mekke Şerifi Hüseyin’in isyana hazırlandığı haberinin alınması üzerine Paşa, 4. Ordu kumandanı Cemal Paşa tarafından 28 Mayıs 1916’da Medine’ye gönderildi.
Burada Hüseyin’in birkaç gün içinde isyan edeceğini Cemal Paşa’ya bildiren Fahreddin Paşa, akabinde Şerif Hüseyin ve dört oğlunun 3 Haziran 1916’da Medine etrafındaki demir yolunu ve telgraf çizgilerini tahrip ederek başlattığı isyanı 5-6 Haziran gecesi aldığı önlemlerle geri püskürttü.
Osmanlıya karşı başkaldıran asilerin sayısı 50 bin, bütün Hicaz bölgesindeki Osmanlı askerinin sayısı ise 15 bin civarındayken çabucak karşı harekata geçen Fahreddin Paşa, 27 Haziran 1916’da asileri mağlubiyete uğrattı.
MEDİNE’Yİ 2 YIL 7 AY BOYUNCA MÜDAFA ETTİ
Bunun üzerine Fahreddin Paşa, 15 Temmuz 1916’da yeni birliklerle destek edilen Hicaz Kuvve-i Seferiyyesi kumandanlığına atandı.
Mekke Valisi Galib Paşa’nın tedbirsizliği sebebiyle asiler 9 Haziran’da genel hücuma geçerek 16 Haziran’da Cidde’ye, 7 Temmuz’da Mekke’ye, 22 Eylül’de de Taif’e girdi.
Fahreddin Paşa’nın savunduğu Medine dışındaki çabucak bütün büyük merkezler asilerin eline geçti. Bu sırada Kanal Harekatı bütün şiddetiyle devam ettiğinden Hicaz’a asker gönderilemiyordu.
Fahreddin Paşa, elinde bulunan son derece kısıtlı imkanlarla Medine’yi 2 yıl 7 ay boyunca müdafaa etti.
Önce Medine ve etrafında bir güvenlik çizgisi oluşturmak için Aşar Boğazı, Bi’riderviş, Bi’riabbas ve Bi’rireha mevkilerini asilerden temizleyen Fahreddin Paşa, 29 Ağustos 1916’da Medine etrafında 100 kilometrelik bir emniyet şeridi oluşturdu.
Medine’yi savunabilmek için İstanbul’dan devamlı destek kuvveti isteyen Fahreddin Paşa’ya Osmanlı hükümeti, isteklerine yanıt verebilecek durumda olmadığını bildiriyordu.
KUTSAL EMANETLERİ İSTANBUL’A GÖNDERDİ
Fahreddin Paşa, Osmanlı hükümetinin Hicaz’ı kısmen boşaltma kararı alması üzerine, rastgele bir yağmaya karşı Medine’de Hz. Peygamber’in mezarında bulunan kutsal emanetlerin İstanbul’a nakledilmesini hükümete teklif etti. Bunun üzerine sorumluluk kendisinde olmak kuralıyla teklifi hükümet tarafından kabul edildi.
Paşa, bir komite kurarak tek tek denetim ettirdiği 30 kesimden oluşan ve günümüzde Topkapı Sarayı’nda sergilenen, her yıl milyonlarca kişinin ziyaret ettiği Hazreti Peygamber’in kutsal emanetlerini 2 bin askerin muhafazası altında İstanbul’a gönderdi.
Bedeviler, Şerif Hüseyin ve İngilizlerin safına geçince Medine’yi Suriye’ye bağlayan demir yolunun korunması güçleşti. Meşhur İngiliz casusu Lawrence, demir yolu boyunca dolaşarak rayları dinamitle parçalattı.
Bunun üzerine çölün ortasında etrafla irtibatı kesilmiş bir kale durumuna gelen ve iaşesi de azalan Medine’nin tahliyesine karar verildi. Mekke Buyruğu Şerif Haydar Paşa ve 3-4 bin kişilik yerli halk Medine’den ayrıldı.
Fahreddin Paşa, elinde kalan az sayıdaki kuvvetle hem bu çöl yolunu hem de Medine’yi müdafaaya devam etti. Ama Hicaz demir yolunun Medine’ye yakın olan Tebük-Medain ortasındaki Müdevvere İstasyonu’nun düşman eline geçmesinden sonra Medine Kalesi isyancılar tarafından kuşatıldı.
O periyodun güç koşullarına karşın Fahreddin Paşa kentin müdafaasını sürdürdü. Kuşatmadan evvel kaleyi tahliye etmesini teklif eden İstanbul hükümetine, “Medine Kalesi’nden Türk bayrağını ben kendi elimle indiremem, şayet kesinlikle tahliye edecekseniz buraya öteki bir kumandan gönderin.” halinde yanıt verdi.
Fahreddin Paşa ve askerleri bir taraftan düşmanla, öteki taraftan açlık ve hastalıkla gayret ederken İngilizlere karşı 2. Kanal Harekatı felaketle sonuçlandı, Filistin elden çıktı ve en yakın Osmanlı kuvvetleri Medine’den 1300 kilometre uzakta kaldı.
MEDİNE’Yİ SONUNA DEK SAVUNDU
Bu olayların yaşandığı sırada Osmanlı Devleti mağlup oldu ve 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’ni imzaladı. Mütarekenin 16. hususuna nazaran teslim olması gereken Fahreddin Paşa bunu kabul etmedi. İstanbul Hükümeti’nin Mondros Mütarekesi’ni bildirim etmek üzere gönderdiği yüzbaşıyı hapsederek İstanbul’u karşılıksız bıraktı.
Fahreddin Paşa, bir yandan İngilizlerin bir yandan Medine’yi kuşatmış Şerif Hüseyin’in kuvvetlerinin Medine’nin bir an evvel teslim edilmesi isteklerine karşılık vermedi. Babıali, İngilizlerin de baskısı üzerine bu sefer padişahın imzasını taşıyan bir teslim buyruğunu Adliye Nazırı Haydar Molla ile Medine’ye gönderdi. Fahreddin Paşa bu buyruğu de dinlemedi. Askerlerin birçoklarının hasta olmasına, cephane, ilaç ve giyecek stoklarının bitmesine karşın direnmeye devam etti. Fakat sonunda kendi subaylarının da baskısı ile teslim olmaya istek gösterdi.
Kabul edilen teslim kaidelerinin başında, 24 saat içinde Haşimi kuvvetleri karargahında konuk edileceği sözü yer aldığı halde Fahreddin Paşa, Ravza-i Mutahhara (Hz. Muhammed’in mezarından minberine kadar olan yer) yakınındaki bir medreseye giderek yatağına girdi ve bir yere gitmeyeceğini söz etti; kendisiyle 10 Ocak 1919’da görüşmeye gelen kumandan vekili Necib Beyefendi ve etrafındakiler tarafından tutulup Haşimi karargahında hazırlanan çadırına götürüldü.
Şerif Abdullah’ın kuvvetleri, antlaşma yeterince 13 Ocak 1919’da Medine’ye girdi. Böylelikle Mondros Mütarekesi’nden 72 gün sonra Medine teslim edilmiş oldu.
ÖMRÜNÜN SON DÖNEMİ
İngilizlerin “Türk kaplanı”, “Çöl Kaplanı” lakaplarını taktığı Fahreddin Paşa, 27 Ocak’ta savaş esiri olarak Mısır’a gönderildi, 5 Ağustos’ta Malta’ya sürgün edildi; sürgün sırasında, savaş hatalılarını yargılamak üzere işgalci devlet tarafından İstanbul’da kurdurulan ve liderinden ötürü halk ortasında Nemrud Mustafa Divan-ı Harbi ismi verilen mahkemece mevte mahkum edildi. Fakat Fahreddin Paşa, Ankara hükümetinin uğraşlarıyla 8 Nisan 1921’de Malta’dan kurtuldu, Berlin’de karşılaştığı Enver Paşa’nın daveti üzerine Moskova’ya geçti, burada İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı Kongresi’ne iştirak etti.
24 Eylül 1921’de Ulusal Çaba’ya katılmak için Ankara’ya gelen Fahreddin Paşa, 9 Kasım 1921’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Kabil elçisi olarak tayin edildi ve Türk-Afgan dostluğunun gelişmesinde kıymetli rol oynadı. 12 Mayıs 1926’da misyonunun sona ermesi üzerine yurda dönen Fahreddin Paşa, 5 Şubat 1936’da Türk Silahlı Kuvvetleri’nden tümgeneral rütbesiyle emekliye ayrıldı, 22 Kasım 1948’de vefat etti.
Fahreddin Paşa’nın naaşı Aşiyan Mezarlığı’na defnedildi.
