Kayalardan, döküntü örtüsünden yahut topraktan oluşmuş kütlelerin, çekimin tesiri altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine Heyelan denir. Kimi heyelanlar büyük bir süratle gerçekleştikleri halde birtakım heyelanlar daha yavaş gerçekleşirler. Heyelanlar yer yüzünde çok sık meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada değerli rol oynarlar. Büyük heyelanlar tıpkı vakitte topografyada derin izler bırakırlar.
HEYELANA NEDEN OLAN ETKENLER
1. Kuvvetli Eğim: Eğimlerin fazla olduğu alanlarda heyelan riski artmaktadır. Kimi alanlarda fay yamaçları dik eğimlerin oluşmasına neden olarak heyelanları kolaylaştırırlar. Yeniden beşerler kanallar ve yollar açarak yada yol ve maden kazılarından çıkan toprakları istikrar açısına erişmiş bulunan yamaçlar üzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan şartları hazırlarlar. Gevşek ögelerin istikrar açısını her hangi bir nedenle aştığı durumlarda heyelan oluşur.
2. Su İle Doygunluk: heyelanlar yağışlı yahut yerin ıslak olduğu mevsimlerde meydana gelirler. Şiddetli yahut devamlı yağmurlar veya karların erimesi, kayaların içine bol ölçüde suyun sızmasına imkan verir. Bunun sonucunda plastisite ve likidite sonlarına erişilir ve rastgele bir nedenle oluşan sarsıntı sonucunda heyelan meydana gelir. Su, ayrıyeten istikrar açısını küçülterek, yükü arttırarak ve sürtünmeyi azaltarak heyelanı kolaylaştırır.
3. Kaya Yapısı: Plastisite, likidite hudutları materyalin yapısına sıkı bir biçimde bağlıdır. Çeşitli kil cinslerinde plastisite birbirine yakın lakin likidite bedelleri birbirinden çok farklıdır. Örneğin bu bakımdan en düşük pahası gösteren kaolin kili, en az su ile likidite hududuna erişen yani heyelana en uygun olan kil tipidir. Çeşitli depolarda az yada çok kil vardır. Bunun oranı ve tipi heyelan olayını arttıran yada azaltan yani heyelanların yayılış alanlarını belirleyen en önemli faktörlerden birisidir. Bu nedenle killi formasyonların, fliş, marn ve tüf üzere depoların yaygın olduğu alanlarda heyelan çok fazla görülür. Buna karşılık kalker ve bazalt üzere kayalarda heyelan seyrek görülmektedir.
4. Tektonik Yapı: Tektonik yapı ile heyelan arsında çok sıkı bir ilgi vardır. Katmanların yamaç eğimine paralel olarak dalmaları, heyelanları kolaylaştırır. Bilhassa katmanlar ortasında killi bir düzeyin varlığı değerli rol oynar. Kar yahut yağmur sularının toprağa sızması sonucunda plastik yahut likit hale geçen kil katmanının üzerindeki kütleler çekim gücüne uyarak, toptan aşağıya yanlışsız kayabilirler. Kayaların diyaklazlarla derin ve sık bir formda parçalanmış olması da heyelanı kolaylaştıran şartlar arsında sayılabilir.
Heyelanlar, üstte sayılan nedenlerin birisi yahut birkaçının tesiriyle oluşurlar ve bazen topografyada çok kıymetli değişikliklere neden olurlar. Kayan kütlenin koptuğu yerde ekseriyetle hilale emsal bir kopma yarası oluşmaktadır. Buradan ayrılan unsurlar çoklukla akış hareketini andıran biçimler gösteren ve birçok sefer üzerinde kapalı çanakçıklar bulunan bir yığın halinde aşağıya gerçek yer değiştirirler ve heyelan kütlesinin gövdesini oluştururlar. Bu kütle bazen bir akarsuyun yatağını tıkayarak bir Heyelan Setti Gölü oluşmasına yol açar. Örneğin Tortum Gölü, heyelanla Tortum vadisinin tıkanması sonucunda meydana gelmiştir. Ayrıyeten heyelanlar sonucunda, yamaçlarda taraçalara emsal basamaklar oluşabilir.
