İsrail-Gazze sınırında yaşananlar Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin yetki alanlarını bir defa daha gündeme taşıdı. Mahkemenin kurucu antlaşması olan Roma Statüsü, Temmuz 1998’de yürürlüğe girdi.
Birleşmiş Milletler öncülüğünde toplanan bir konferansla kabul edilen Roma Statüsü’ne 120’den fazla ülke taraf. Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Çin, Hindistan, İsrail üzere ülkeler hariç. Türkiye, Azerbaycan, Belarus ve Vatikan da statüye taraf değil.
Merkezi Lahey’de bulunan mahkeme, her yıl Birleşmiş Milletler Genel Şurası’nda rapor vermekte. Roma Statüsü’ne nazaran mahkemenin yetki alanına giren kabahatler, soykırım, savaş cürümleri, insanlığa karşı hatalar ve saldırganlık kabahati olarak 4 kategoriye ayrılıyor.
PEKİ MAHKEMENİN YAPISI VE İŞLEYİŞİ NASIL?
Dokuz yıllığına seçilen on sekiz yargıç ve bir savcıdan oluşan mahkemenin yargılama yapabilmesi için belirli koşulların oluşması gerekiyor.
Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Dr. Mehmet Cengiz Uzun, statüye nazaran 4 ihtimalli bir yargı yetkisinin mevcut olduğunu söylüyor.
Bunlardan birincisi statüye taraf olmuş bir ülkede cereyan eden kelam konusu cürümler.
Bir oburu ise bu hataların taraf olmuş bir ülkenin vatandaşları tarafından işlenmesi.
Üçüncü ihtimalde bir devlet münhasıran bir durum için statüye taraf olmasa da mahkemeyi uzman kılabilir.
Tıpkı Ukrayna örneğinde yaşandığı üzere, Ukrayna statüye taraf olmadığı halde mahkemeye kısıtlı yargı yetkisi vererek Milletlerarası Ceza Mahkemesi Başsavcısı Kerim Han’ın ülkede soruşturma yürütmesine müsaade etmiş, bu sayede Ukrayna’daki çocukların Rusya’ya kaçırılmasına ait kanıtlar toplamıştı.
Roma Statüsü’ne nazaran “soykırım” cürmüne giren bu cürüm, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin hakkında tutuklama kararı çıkarılmasına neden olmuştu.
Putin bu karar nedeniyle statüye taraf olan ülkelere adım atamıyor.
Mahkemenin yargılama yapabilmesi için son ihtimal ise Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun mahkemeyi makul bir problemde ehil kılması. Bu noktada mahkemenin yargı yetkisinin olduğu Filistin’e başka bir parantez açmak gerek.
Taraflar ortasındaki alaka 2014 yılında başladı. Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas mahkemenin kurucu antlaşması Roma Statüsü’nü imzaladı. Lakin UCM’nin Filistin topraklarında yargı yetkisinin olup olmadığı konusu uzun müddet tartışmalara neden oldu.Zira Filistin, Birleşmiş Milletler’de üye olmayan gözlemci devlet statüsünde.
İsrail bunu münasebet göstererek mahkemenin Filistin konusundaki teşebbüsüne itiraz etti. Bilhassa İsrail idaresi, mahkemenin sadece hâkim devletler tarafından gündeme getirilen hususları inceleyebileceğini savundu. Buna rağmen Filistin’in mahkemenin temel aldığı “Roma Statüsü’ne taraf devlet olduğuna” oy birliğiyle karar verildi.
Dr. Mehmet Cengiz Uzun, mahkemenin Gazze ve Doğu Kudüs olmak üzere Filistin’in 1967 hudutları içerisinde cezai yargı yetkisine sahip olduğu kararına varıldığını hatırlatıyor. 2021’de çabucak bu kararın üzerine bir soruşturma başlatıldığını belirten Uzun, bu soruşturmanın şimdi bir sonuca erişmediğini aktarıyor.
İsrail’in yanı sıra Hamas ve öteki silahlı Filistinli kümeler hakkında başlatılan soruşturma o devirden bu yana sürüyor.
Uluslararası Ceza Mahkemesi Başsavcısı Kerim Han, Gazze halkına insani yardımların ulaştırılmasının engellenmesinin Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nin yargı yetkisi kapsamında savaş kabahati teşkil edebileceğini söylüyor.
Başsavcı bu türlü söylese de Amerika Birleşik Devletleri’nin de takviyesini ardına almış İsrail’in ateşkese niyeti yok. Dünyanın gözü önünde mülteci kampları, hastaneler, ibadethaneler ve Birleşmiş Milletler’e ilişkin okullar aralıksız İsrail bombardımanının amacı oluyor.
Şu ana kadar Milletlerarası Ceza Mahkemesi tarafından ne İsrail Başbakanı Netanyahu’ya karşı ne de bir öteki İsrailli yetkiliye karşı somut bir adım da atılmış değil.
Uluslararası hukukçular bu durumu şöyle açıklıyor: “Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yargı yetkisi ikincilik prensibi dediğimiz bir prensibe dayanıyor. O da şu öncelikle ulusal yargı makamları yetkilidir. UCM’nin bir yargılama yapabilmesi için o hususun ulusal hukukta ele alınmıyor olması yahut ele alınsa dahi hukukun faal bir biçimde işlemiyor olması lazım. Münasebetiyle bugün ileri sürülen ve kuvvetle kuşkuyla işlendiği düşünülen savaş kabahatleri bakımından İsrail devletinin ulusal yargı makamları kendi üzerine düşeni yaparsa bu noktada UCM bir soruşturma yürütmeyecektir.”
Peki İsrail yargısı bu bahiste harekete geçmezse Netanyahu, sahiden Milletlerarası Ceza Mahkemesi karşısında hesap verebilir mi?
Dr. Mehmet Cengiz Uzun, Ukrayna-Rusya savaşında savaşın başlangıcından çok kısa bir müddet UCM’nin harekete geçtiğini ve soruşturma açarak bir önlem kararı aldığını belirtiyor.
Rusya Devlet Lideri Putin hakkında çıkarılan tutuklama kararına atıfta bulunan Uzun, İsrail-Filistin sorununda 2021’den bu yana süren soruşturmanın şimdi bir ilerleme sağlayamadığını söylüyor.
Yargısal süreçlerin tıpkı hızla işleyip işlemeyeceğinden emin olmamakla birlikte bir hukukçu olarak temkinli bir iyimserliğe sahip olduğunu aktarıyor.
Birleşmiş Milletler’e nazaran, Rusya-Ukrayna sınırında neredeyse 2 yıldır devam eden savaşta yaklaşık 10 bin sivil hayatını kaybetti. İsrail’in Gazze’ye yönelik ataklarında ise sivil vefatlar sırf 1 ayda bu sayıya ulaşmış durumda.
Gazze’deki insani dram her geçen gün daha da vahim bir hal almakta.
