Diyarbakır’ın Kocaköy ilçesindeki Gre Fılla Höyüğü’nde Diyarbakır Müze Müdürlüğü başkanlığında Kocaeli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Lideri Prof. Dr. Ayşe Tuba Ökse’nin bilimsel danışmanlığında 2018’de başlatılan hafriyat çalışmaları geçen yıl aralık ayında tamamlandı. Hafriyatlarda Çanak-Çömleksiz Neolitik Dönem‘de yaşayan toplumlara ilişkin hayat izlerini yansıtan yapıtların yanı sıra dini ve toplumsal hayat alanları tespit edildi.
2 BİN 687 ESER GÜN YÜZÜNE ÇIKARILDI
Çalışmalarda höyükte en eski yerleşimin Çanak-Çömleksiz Neolitik Devir’de başladığı, Erken Neolitik Çağ’da ise birkaç yüz metre yakındaki Ambar Höyük ve Kendale Hecala’ya yerleşildiği tespit edildi. 4 yıla aşkın müddet yapılan hafriyatlarda, milattan evvel 9 bin 300’den bugüne kadar tarihlenen 2 bin 687 eser gün yüzüne çıkarıldı. Toprak altından çıkarılan ve kazıevinde toplanan eserler, arkeolog, restoratör, antropolog ve sanat tarihçilerinden oluşan takım tarafından çok ince bir çalışmayla temizlenip belgelenerek Diyarbakır Müze Müdürlüğüne teslim edildi.
3 TARİHİ YAPI TAŞINIYOR
Höyükteki hafriyat çalışmalarında ortaya çıkarılan, yaklaşık 10 metre çapında ve 2,5 metre yüksekliğinde içlerinde dikili taşların bulunduğu 3 yapının taşınması için proje hazırlandı. Proje kapsamında numaralandırılarak kümelendirilen yapıların taşları, geçmişte uzunca bir periyot, ismi azaplarla anılan, müze yapılmak üzere mülkiyetinin Adalet Bakanlığından Kültür ve Turizm Bakanlığına devredilmesinin akabinde çalışmalara başlanan Diyarbakır E Tipi Kapalı Cezaevi’nin bahçesine taşınmaya başlandı.
Hazırlanacak proje kapsamında burada aslına uygun olarak birleştirilecek yapılar, ziyaretçiler tarafından gezilebilecek.
“TIPKI GÖBEKLİTEPE’YE MİSAL YAPILAR ORTAYA ÇIKTI”
Diyarbakır Müze Müdür Vekili Müjdat Gizligöl, Silvan Projesi kapsamında yapılan kurtarma kazılarında 2018’de Gre Fılla Höyük’te hafriyat çalışması başlattıklarını belirtti. Hafriyat çalışmalarının geçen yılın sonunda tamamlandığını anımsatan Gizligöl, “Kazı çalışmaları esnasında dünya ve Türkiye arkeolojisi açısından çok değerli bir mimari yapı bulundu. ‘Yuvarlık planlı yapılar’ diye bahsedebileceğimiz ‘özel” yapılar ortaya çıktı. Tıpkı Göbeklitepe’ye benzeri yapılar ortaya çıktı. Bunun üzerine bu kültür varlıklarının su altında kalmaması gerektiğini düşündüğümüz için buna yönelik hazırlıklar içerisine girdik. Şu an kelam konusu yuvarlak planlı ‘özel’ yapıların taşınmasıyla ilgili süreçleri yürütüyoruz.” diye konuştu.
Höyükte çıkan yuvarlak planlı yapılar Göbeklitepe’deki yapılara benzediği için höyüğe “Diyarbakır’ın Göbeklitepe’si” de denildiğini tabir eden Gizligöl, şunları kaydetti:
“Dönem prestijiyle bunlar Göbeklitepe ile çağdaş. Gre Fılla, dünyadaki heyecan verici 10 keşiften biri olarak biliniyor. Dünya basınında çokça yer buldu. Milattan Evvel 9 bin 300 yılına dayanan bu yapıların 11 bin 300 yıllık olduğu tahliller sonucunda ortaya çıkarıldı. Tahlil çalışmaları devam ediyor, tahminen daha da eskiye tarihlendirilecektir. Kelam konusu iki yapıyı taşıdık, şu anda üçüncü yapıyı taşıyoruz. Bunlar cezaevine taşındıktan sonra projesi yapılacak. Projeden sonra teşhir ve tanzim çalışmaları başlatılacak. Tarihi yapılar inşallah Diyarbakır ve bölge beşerinin hizmetine sunulacak, ziyaret edilebilecek.”
TAŞLAR TEK TEK NUMARALANDIRILDI, İŞARETLENDİ
Taşınma süreci hakkında bilgi veren Gizligöl, hafriyat çalışmalarında bu yapıları ortaya çıkardıktan sonra bütün taşları tek tek numaralandırdıklarını, işaretlediklerini, kodlarını aldıklarını ve çizimlerini yaptıklarına dikkati çekti. Yapı taşları taşınırken de bunları dikkate aldıklarını belirten Gizligöl, yapıların birbirinden bağımsız olarak taşındığını, taşınma esnasında yapının taşlarının birbirine karışmasının kelam konusu olmadığını söyledi.
Gizligöl, “Cezaevinde de bu çizim ve numaralardan faydalanılarak Gre Fılla’daki yerinde nasıl konumlandırılmışsa aslına uygun olarak tekrardan yerleştirilecek. Birkaç hafta içinde son yapının taşınmasıyla çalışmalarımız höyükte tamamlanacak.” dedi. Höyükte bulunan bütün yapıtları Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’ne götürdüklerini tabir eden Gizligöl, yapıtları depoda koruma altında tuttuklarını lisana getirdi.
Eserlerin çok değerli olduğunu vurgulalan Gizligöl, bunlarla ilgili belgeleme, onarım ve kayıt süreçlerinin devam ettiğini kelamlarına ekledi.
“ZİYARETÇİLER BURADA 11 BİN 300 YIL GERİYE GİTMİŞ OLACAK”
Kazı alan sorumlusu arkeolog Mesut Vural da alandaki faal hafriyatın tamamlanmasıyla yapı modüllerinin taşınmasıyla ilgili proje hazırladıklarını ve bu kapsamda çizim, fotoğraflama, belgeleme çalışmalarını yaptıklarını belirtti.
Yapıları meclis yahut dini maksatlı toplanma yeri olarak kullanılmış bir yer olarak değerlendirdiklerini tabir eden Vural, şunları söyledi:
“Etrafında sivil yapılar var. Sivil yapıların merkezi pozisyonunda üçgen oluşturacak biçimde 3 yapı konumlama yapılmış ve bunların içinde dikili taşlar, sunak taşları ve sunu kapıları var. Tıpkı vakitte insan figürü diyebilecek heykelcik bulduk. Bu 3 yapıya ilişkin yaklaşık 100 bin yapı taşını Gre Fılla’dan eski Diyarbakır E Tipi Cezaevi’ne taşıyacağız. Daha sonra burada Gre Fılla’daki üzere konumlandırıp sivil yapıları da yanına koyarak birebir halde canlandırmaya çalışacağız. Ziyaretçiler burada 11 bin 300 yıl geriye gitmiş ve o havayı solumuş olacak.”
