Pas, asalak mantarlara bağlı bir bitki hastalığıdır. Bu mantarlar, bazitli mantarlar büyük kümesine ve pas mantarları alt kümesine girerler. Pas terimi, bir mantarın, yılın değişik vakitlerindeki kabarcıklı ve değişikliğe uğramış yüzeylerinin durumunu (lezyon) belirtir. Bunlar mantarların aktif gelişme devri olan bahar ve yaz mevsiminde kükürt sarısı ya da turuncu (uredo dönemi) renktedirler.
Mantarın kış devrine girdiği (sonbahar yahut kış mevsimi) bu kabarcıklı ve değişikliğe uğraşmış yüzeyler, kızılımsı kahverengi ya da siyah (telöto dönemi) bir renk alırlar.
Pas mantarının misalyumu hücreler ortasındadır ve hücrelerin içine emeçler gönderir. Lezyonların yüzeyinde mantarın spor oluşumları ortaya çıkar, bunlar, uredosporlar, daha sonra da telötosporlardır. İnce çeperli olan uredosporlar hafif ve dayanıksızdırlar. Mantarın rüzgarla dağılan biçimi uredosporlardır.
Telötosporlar kalın çeperli, uredosporlara nazaran daha ağır ve daha sağlamdırlar, asalağın kalıcı biçimini oluştururlar. Bazen üçüncü bir devir olan esidi devri de görülebilir, mevsimsiz ve çok kısa süren bu devir, uredo ve telöto devirlerinden evvel gelir.
Pas mantarlarının dünyada 3000’den fazla tipi vardır, bunlara bütün iklimlerde ve çok değişik şartlarda rastlanabilir, hiçbiri çürükçül hayat sürdüremez ve yapay ortamda üretilemezler.
Tümü de tohumlu bitkiler (ya da çiçekli bitkiler) ve eğrelti otları üzere öbür bitkilerde hayatlarını asalak olarak sürdürürler.
PAS HASTALIĞI ZARARLARI
Pas hastalığı çok çeşitli ziyanlara yol açar. Yaprakların sap ya da uç kısımlarını tutan kabarcıklar, bitkinin gelişmesini maniler ve yaprakların kurumasına neden olurlar; meyveler de şankrlara yol açarlar, kısımların dallanmasında bozukluklara neden olurlar.
Bazı pas mantarları, bütün gelişmelerini, yani esidi, uredo ve telöto devirlerini birebir bitki üstünde tamamlarlar; bu çeşit mantarlara tek konaklı denir. Değişik konaklı olarak isimlendirilen öbür mantarlarsa, gelişmelerini birbirlerini izleyen iki çevrimde tamamlarlar; birinci çevrim (esidi) çoklukla ilkbaharda görülür ve bir dayanak çeşidi üstünde gelişir, yaz ya da sonbahar mevsiminde görülen ikinci çevrim ise, (uredo ve akabinde telöto) değişik bir tıp üzerinde gerçekleşir.
Böylece tabiatta çok sayıda “konak çifti” ortaya çıkarılmıştır. Pas mantarları kışı, telötospor biçiminde geçirirler, kimi durumlardaysa misalyum bitki dokularının içinde canlı olarak ömrünü sürdürür.
Pas hastalığı, ekim bitkileri için çok tehlikeli bir hastalıktır, bilhassa ılıman ülkelerde tahıllara çok ziyan verir. Bu bitki hastalığıyla, kimyasal savaş çoğunlukla kesin bir sonuç verememektedir; lakin genetik biliminin gelişmesi sayesinde bu hastalıklara sağlam çeşitler elde edilebilmiştir.
