Türkiye’nin birinci yerli uçağı Vecihi K-6‘yı üreten, birinci uçuşunu 28 Ocak 1925’te gerçekleştiren Vecihi Hürkuş, hayata gözlerini yumduğu 1969 yılına kadar bu alanda değerli başarılara imza attı. Türk havacılığının unutulmaz ismi tayyareci Vecihi Hürkuş, vefatının 54’üncü yılında Türkiye’nin havacılık serüvenine yaptığı katkılar nedeniyle hürmet ve rahmetle anılıyor.
Eski aile albümünü karıştırırken bulduğu bir rulo pelür kağıda not edilmiş yazılardan yola çıkan avukat Bahadır Gürer de 2007’de kurduğu Tayyareci Vecihi Hürkuş Müzesi Derneği‘nde onun yapıtlarını ve ülkülerini yaşatmak için çalışmalarını aralıksız sürdürüyor.
Kadıköy’de bir apartman dairesinde gelecekte müze olması için kurulan dernekte Hürkuş’a ilişkin fotoğraf ve dokümanların yer aldığı 30 bin civarında doküman yer alıyor. İzini sürdüğü dokümanları ortaya çıkarmak için adeta iğneyle kuyu kazan Gürer, Vecihi Hürkuş’u günümüz toplumuna anlatmanın yanı sıra Türk ve Dünya havacılık tarihine katkı sağlayacak bilgi, evrak ve dokümanları araştırmak, arşiv oluşturmak ve toplumla paylaşmayı amaçlıyor.
Hürkuş’un, uçak teknisyenliği ile başlayıp pilotluk ve uçak mühendisliği ile devam eden hayatının, havacılık okulu kurmaktan birinci sivil hava yolu şirketini kurmaya kadar geniş bir yelpazede kıymetlendirmek gerektiğini tabir eden Gürer, Hürkuş’un Türk havacılığına mal olmuş bir insan olduğunu lisana getirdi.
Avukat Gürer, hem yaşadığı devirde hem de sonrasında pek çok kişinin Hürkuş ile ilgilendiğini lakin çalışmaların dağınık formda kalmasından ötürü müze derneği fikriyle ortaya çıktıklarını söyledi.
Vecihi Hürkuş hakkında daha evvel kâfi bilgiye sahip olmadığını aktaran Gürer, bir tesadüfle 90 yaşındaki amcasının onunla ilgili yazdığı anılardan yola çıkıp çalışmalarına başladığını anlattı.
Daha sonra yaptığı araştırmaları bir kitapçık haline getiren Gürer, ilgilenen olursa diye Havacılık Müzesi’ne 60 örneğini bıraktığını, o kitapçıklardan birinin Vecihi Hürkuş’un kızı Gönül Hürkuş Şarman’a ulaştırıldığını kaydetti.
Gürer, Şarman ile tanışmalarına ait “Kitabın içine, bu yazdıklarımızın tartışılmasını sağlamak, doğruluğunu, yanlışlığını ortaya koyabilmek ismine telefon numaramı, adresimi yazmıştım. O adresten, telefondan bana ulaştılar. O halde Gönül Hanım’la tanışma imkanı bulduk” dedi.
2015 yılında vefat eden Şarman’ın derneğin kuruluşuna ait yaptığı çalışmalara kıymetli katkılar sağladığına dikkati çeken Gürer, şöyle devam etti:
“Hafızası çok kuvvetli bir insandı. Şahısları, olayları, yerleri çok yeterli anlatıyordu, hatırlıyordu. Bizim de büsbütün eksik olduğumuz, bilmediğimiz hususları onunla çalışarak öğrendik. Tahminen yüzlerce görüntü kayıt yaptık. Fotoğraflar, evraklar üzerinde konuştuk. Ve sonra dedik ki; ‘Gönül Hanım, bu evet babanız. Olağan ki bedeli tartışılmaz lakin artık Vecihi Beyefendi Türk havacılığına mal olmuş bir insan. Münasebetiyle o artık herkesin babası, dedesi. Münasebetiyle bunu sizinle birlikte kurumsal bir boyutta değerlendirelim.’ O biçimde de Tayyareci Vecihi Hürkuş Müzesi Derneğini kurduk.”
Gürer, yaptıkları çalışmalar sonucunda Vecihi Hürkuş’a ilişkin bilgi, evrak ve fotoğrafları alışveriş merkezlerinde sergilediklerini, üniversitelerde konferanslar verip havacılık okullarında çalışmalar yaptıklarını böylelikle onunla ilgili bir canlılık sağladıklarını söyledi.
Hürkuş’un 1942 yılında çıkardığı kitapta, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda kendisinin de içinde yer aldığı havacılık olaylarını ve yaptığı çalışmaları anlattığını aktaran Gürer, bu kitabı 2008 yılında yine düzenleyip yayınladıklarını lisana getirdi.
Gürer, Hürkuş’un anlattıklarıyla havacılık tarihi kaynakları ortasındaki köprüler kuran bilgileri orada paylaşma imkanına sahip olduklarını belirterek, Hürkuş’un 1922’den 1969’a kadar havacılık ile ilgili yaptıklarını ve planlarını yazdığı küçük cep defterinden 10 kitaplık bir seriyi tamamlamayı amaçladıklarını tabir etti.
“50 LİRA O PERİYOT ÇOK BÜYÜK BİR PARA”
Küçük not defterine yazdığı bir cümlenin izini süren Gürer, Hürkuş’un hangar kurmak için ona armağan edilen altın saati nasıl rehine verdiğini ise şöyle anlattı:
“Defterin bir sayfasında, 1932 yılının Nisanı’nda yazılmış ‘Saati rehine elli lira aldım.’ diye bir not var. Bu kadar, Türkçe yazılmış kısa bir metin. 50 lira o devir çok büyük bir para. Vecihi Bey’in 50 liralık bir saatinin olması mümkün değil. Bir öbür soru işareti. O saate rehinci 50 lira verdiyse, o saatin bedeli en az 300-400 liradır. Bu saat nasıl bir saat? Bu türlü bir saati nasıl olabilir? Para verip almamıştır. Yıl 1932, bu tarihte Vecihi Bey’in Kadıköy’de, ‘Vecihi XV’, ‘Vecihi XVI’ uçaklarının imali için bir hangar kurmaya çalıştığı bir periyot. Yani o değerli saati rehine vermesinin sebebi kesinlikle o hangarla ilgili olarak yapması gereken bir ödemeyi gerçekleştirmekti.”
Gürer bu sonuca ise yeniden anıların yazılı olduğu not defterlerinden yaptıkları çalışmayla ulaştıklarını vurgulayarak, şunları kaydetti:
“1925 yılında Türk Tayyare Cemiyeti, kurulduktan sonra uçaklarımızın olmaması nedeniyle bir kampanya başlatıyor. Cevat Abbas Beyefendi ve Vecihi Beyefendi beraberce hazırladıkları bağış uçaklar var. Bu proje çerçevesinde halkın çeşitli ilçeler, vilayetler, kümeler, her ne olursa olsun 10 bin lira bağışta bulunan yere bir uçak alınacak ve bu uçağa o yerin ismi verilecek. 1925 yılında birinci bağış Ceyhan ilçesinden geliyor. Ceyhanlılar 10 bin lira para toplayıp Türk Tayyare Cemiyetine gönderiyorlar. Onlar için İtalya’dan alınan bir uçak var. O uçak İstanbul’a geliyor. İstanbul’da denetimleri yapıldıktan sonra kanadına Ceyhan yazılıyor. Daha sonra Konya üzerinden Adana’ya ve oradan da Ceyhan’a gidiyor. Ceyhan’da büyük bir merasim düzenleniyor. İşte o merasim sırasında Ceyhanlılar bu türlü bir bağış yaptıkları üzere Vecihi Beyefendi ve yardımcısı makinisti Hamit Bey’e birer altın kol saati armağan ediyorlar. İşte o Vecihi Bey’in not defterindeki ‘saati rehine elli lira aldım’ lafı bu türlü ortaya çıkmış oluyor.”
