Bilkent Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Kısmı Hekim Öğretim Üyesi Hamdi Dibeklioğlu, akademik hayatı boyunca çalışmalarını yapay zeka üzerine ağırlaştırdığını anlattı.
Yapay zeka ile insan davranışlarının otomatik tahlili üzerine çalıştığını aktaran Dibeklioğlu, “Bunun dünya genelindeki ismi duyuşsal bilişim olarak geçiyor. Konuşmanın içeriğinden, sesin şiddetinden, tonundan, yüz sözlerinden, postürden yola çıkarak makine öğrenmesi ile sonuçlar çıkarıyoruz.” diye konuştu.
Dibeklioğlu, yapay zeka ile duyuşsal bilişim çalışmalarını yıllardır yaptığını lakin son periyotta ChatGPT üzere yapay zeka modellerinin yaygın kullanımı ile bu hususun çok popülerleştiğini vurguladı.
Son periyot çalışmalarında yapay zeka ile depresyon düzeyini tespit etmeye yönelik algoritmalar geliştirdiklerini belirten Dibeklioğlu, şöyle devam etti:
“Normalde, klinik psikologlar ve psikiyatristler, müşahedeler üzerine teşhis koyuyor. Bizim yaptığımız da aslında buna benzeri bir şey. Yapay zeka ile insanların yüz sözlerinden, ses tonuna, konuşma formundan, başını ne tarafa ne biçimde çevirdiğine kadar çeşitli dataları kullanarak depresyon düzeyini tespit etmeye çalışıyoruz. Uzman, o anda görüşmeyi yaparken bir yandan da yapay zekalı sistem, belirli bir karara varıp onu uzmanla paylaşmış oluyor.”
Hollanda’da yürüttüğü çalışmalarla bu hususlar üzerine eğildiğini, Türkiye’ye geldikten sonra da devam ettirdiğini anlatan Dibeklioğlu, “Bu çalışmaların her kademesinde modelleri eğitmek için hem hastadan hem de hastaneden etik onaylar alıyoruz. Bu sistemi, kişi müsaade veriyorsa kullanabilirsiniz. Zati bu tip datalara zımnî ya da hassas data diyoruz. Bunlar çok önemli süreçler.” diye konuştu.
“DAVRANIŞLA DEPRESYON DÜZEYİNİN BAĞLANTISINI ÇÖZMEYE ÇALIŞIYORUZ”
Depresyon tespiti için klinik bilgi kullandıklarını ve psikiyatristlerle birlikte çalıştıklarını lisana getiren Dibeklioğlu, şu bilgileri verdi:
“Davranışla depresyon düzeyinin ilgisini çözmeye çalışıyoruz. Bulgularımız, teoriyle örtüşüyor. Mesela farklı kanılar var, ‘çocuğum çok ağlıyor, depresyonda mı?’ üzere. Halbuki depresyonda genel beklenti, donukluk. Yani kişi kimseyle bağlantıya girmek istemiyor, toplumsal etraftan kopuyor. Bizim yakaladığımız örüntüler de o halde. Yani literatürü incelediğiniz vakit depresyonda toplumsal etkileşimden kaçma davranışına rastlıyorsunuz. Aslında onlar ortaya çıkmış oluyor. Depresyon düzey tahlilini şu formda tanımlıyoruz, uzman, o görüşmeyi yaparken sistem de hastayı incelesin ve bir halde doktora takviye versin. Yani model de kendince tanılamasını yapsın. Bu halde gözden kaçan bir şeyi yapay zeka yakalayabilsin.”
“YAPAY ZEKA İLE PALAVRA TESPİTİNİN KULLANIMI…”
Dibeklioğlu, bir öbür projelerinde ise cümleler, ses tonu, bakışlar üzere datalardan yola çıkarak palavra söylemenin derecesini bulmaya çalıştıklarını, bu çalışmalarında da tekrar etik onayları aldıklarını bildirdi.
Çeşitli görüntüleri inceleyerek buradaki konuşmaların ne oranda gerçek ne oranda palavra içerikli olduğunu tespit edip çeşitli kaynaklardan da doğrulattıklarını lisana getiren Dibeklioğlu, konuşmanın içeriğini “doğal lisan işleme” modelleri, ses tonunu “frekans analizi” ile değerlendirdiklerini belirtti.
Dibeklioğlu, “Ancak yapay zeka ile bu işi çözdük ve yüzde yüz gerçek iddia yapıyoruz üzere bir şey kelam konusu değil. Dünya üzerindeki bütün bilgiyi görmeden yüzde 100 başarılı kestirim yapmanız alışılmış ki mümkün değil. Ancak önemli muvaffakiyet oranlarına çıkabiliyoruz artık.” tabirlerini kullandı.
Yalan makinelerine ait bir soru üzerine Dibeklioğlu, şöyle konuştu:
“Şunun gerçek anlaşılması lazım, siz bu palavra tespit sistemini götürüp mahkemede kullanamazsınız. Bir kişinin hayatını buna bağlayamazsınız. Bunların yanılma oranları var. Lakin bunu çok daha farklı yerlerde kullanabilirsiniz. Yapay zeka ile palavra tespitinin kullanımı, öğrenci mülakatı ya da işe alım mülakatı üzere senaryolar için kelam konusu olabilir. Literatürdeki çalışmalar, konuşmanın tümüne hakikat mu, palavra mı diye bakıyor, biz hangi düzeyde palavra söyleniyor onu bulmaya çalışıyoruz. Bu aslında bir farklılık, zira bir konuşmanın içinde her şey gerçek değil, her şey palavra da değil.”
YAPAY ZEKA İLE KİŞİLİK TESPİTİ DE YAPILIYOR
Hamdi Dibeklioğlu, yapay zeka ile kişilik tespiti çalışmaları da yürüttüklerini belirtti.
Kişiliği farklı boyutlarda değerlendirdiklerini anlatan Dibeklioğlu, “Dışarıya ne kadar açıksınız, yeniliğe ne kadar açıksınız üzere. Yeniden görsel ve işitsel ögeleri kullanarak kişilik verisi topluyoruz. Aslında siz beşerle irtibat kurarken art planda da yorumluyorsunuz tıpkı vakitte, biz de makineye bunu öğretmeye çalışıyoruz. Alışılmış makinenin kendince farklı özellikleri var, çok daha ayrıntılı görebiliyor, çok daha önemli süreçler yapabiliyor fakat aslolan şey, bizim algoritmayı gerçek eğitmemiz.” değerlendirmesini yaptı.
Yapay zeka ile kişilik tahlilinin dünyada kullanıldığına işaret eden Dibeklioğlu, “Şu anda şirketlerde ne kadar kullanılıyor, çok emin değilim lakin ben yıllarca Hollanda’da araştırma yaptım. 2013-2014 yıllarında bile oradaki büyük şirketlerde yapay zeka ile iş mülakatlarında kişilik istatistiklerini çıkarıyorlardı. 10 sene evvel bu çalışmalar için ‘daha prototip, sonuçları çok da kesin görmeyelim’ derken şu an doğruluk oranlarımız yüksek.” diye konuştu.
Hamdi Dibeklioğlu, insan davranışı alanında çok dikkatli olunması gerektiğine işaret ederek, “Çünkü bunu yüzde 100 yanlışsız diye nitelendirip günlük hayatın içine direkt entegre ederseniz, oradaki kusurlarda bireye bir sorumluluk yükleniyorsa önemli sorunlar yaşanabilir. O yüzden davranış tahlilinde etik onayların çok âlâ irdelenmesi lazım. Buradaki emelimiz, yapay zekanın bize yardımcı olması. Tüm kararları yapay zekaya bırakıp kendimiz geri çekiliyoruz üzere bir durum kelam konusu değil.” dedi.
AĞRI DÜZEYİNİ DE TESPİT EDİYOR
Dibeklioğlu, emsal sistemle ilaçların dozunun ayarlanmasında kıymet taşıyan “ağrı seviyesi” tespiti de yaptıklarını kaydetti.
Bu tespitin bilhassa çocuk ve bebeklere uygulanacak tedavilerde işe yaramasını beklediklerini söz eden Dibeklioğlu, “Çocuk ve bebeklere ağrı düzeyini sorma bahtınız yok. Bu tip durumlarda tekrar yüz sözlerinden, tekrar davranıştan ağrı düzeyini çıkarabiliyoruz.” dedi.
