Yaşamı boyunca 120 sinemada rol alan, 7 kere Altın Portakal mükafatına layık görülen Yeşilçam’ın usta oyuncularından Tarık Akan vefatının 7. yıl dönümünde anılıyor.
Akan, mesleği boyunca Yeşilçam’ın unutulmaz sinemalarında Münir Özkul, Adile Naşit, Şener Şen ve Kemal Sunal ile başrolleri paylaştı. Sanatkarın ömrüne ait AA muhabirine açıklamada bulunan sinema müellifi ve araştırmacısı Tuba Deniz, “Yeşilçam sinemasına baktığımız vakit her ne kadar birbirini tekrar eden rollerde farklı yıldızları izlesek de her bir oyuncunun, izleyicinin gönlünü kazandığını, her bir yıldızın toplumda farklı bir karşılığı olduğunu düşünüyorum.” dedi.
Deniz, Akan’ın sinemaya çok genç yaşlarda 1970’lerin başında adım attığını aktararak, şu bilgileri verdi:
“Asıl ismi Tarık Tahsin Üregül. Mühendislik öğrencisi… Bu yıllarda bir yandan harçlığını çıkarmak için plajlarda cankurtaranlık ve işportacılık yapıyor. Toplumun içinden gelen, halkı çok düzgün tanıyan bu genç adam Ses mecmuasının karşılaşmalarını kazandıktan sonra süratle Yeşilçam’da ismi duyuluyor ve kısa müddette oyunculuk mesleğinde doruğa çıkıyor. Beyoğlu Hoşu (1971), Sev Kardeşim (1972), Mecnunsun (1974) ve Hababam Sınıfı serisi üzere hafızamıza işleyen pek çok sinemada ana rollerde yer alıyor.”
“Yeşilçam kalıplarını aşabilme iradesini pek birçok gösteremiyor”
Usta oyuncuya başlarda fizikî yapısından dolayı daha çok salon sinemalarında varlıklı fabrikatör babanın oğlu rolü biçildiğini, ama bir müddet sonra bu rollerin Akan’a yetmediğini anlatan Deniz, “O devrin yıldızlarının daima benzeri, makus bir talihin içinden geçtiğini görüyoruz. Çok erken yaşta, sinema ya da oyunculuk hakkında hiçbir fikirleri olmadan Yeşilçam’a giriyor ve aralıksız sinema çekilen bu kesimde bir anafora maruz kalıyorlar. Peş peşe sinema çekimlerine koştururken kendilerine dayatılan klişeleri, Yeşilçam kalıplarını aşabilme iradesini pek birçok gösteremiyor.” diye konuştu.
Tuba Deniz, Akan’ın Yeşilçam kalıplarını aşabilen özel bir oyuncu olduğuna dikkati çekerek, şunları söyledi:
“Akan, Ertem Eğilmez sinemalarının yıldızı iken, bölümde bu kadar kelamı geçen bir üretimci, direktöre itiraz edebilmiş, bunun bedelini ödeme değerine kendi inandığı sinemanın, oyunculuğun izini sürmüş bir isim. Bölümden dışlanacağını, işsiz kalacağını bilmesine karşın 1977’de mesleğinde keskin bir viraj yapıyor ve Maden (1978), Sürü (1978), Yol (1981) üzere Yeşilçam kalıplarını kıran, o periyodun sinemasını diğer bir yere taşıyan pek çok sinemanın başrolünde yer alıyor. Tarık Akan Yeşilçam’da çok özel bir pozisyona sahipken bütün bu imkanlara sırtını dönebilen az bir oyuncu. Mesleğinin başlangıcındaki rollerden değişik rollerde adeta farklı bir kimliğe bürünerek sinemalar çekmiş olmasına karşın izleyiciden yeniden tıpkı takdiri görmesi, sahiplenilmesi ise büyük bir muvaffakiyet.”
TARIK AKAN, SİNEMA ARTİST MÜSABAKASI’NDA BİRİNCİ OLDU
Asıl ismi Tahsin Tarık Üregül olan sanatçı, Hüseyin Yaşar Üregül ile Yaşar Üregül çiftinin üçüncü çocuğu olarak 13 Aralık 1949’da dünyaya geldi. Akan, babasının subaylık misyonu hasebiyle Erzurum Dumlupınar İlkokulunda başladığı eğitimini Kayseri’de sürdürdü.
Babasının emekliliğinin akabinde ailesiyle İstanbul’da yaşamaya başlayan sanatçı, ortaokul ve liseyi Bakırköy’de tamamladı. Sanatçı, daha sonra Yıldız Teknik Üniversitesi Makine Mühendisliği kısmından ayrılarak, İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Yüksek Okuluna girdi. Tarık Akan, 1970’te “Kozalak Zeki” lakaplı arkadaşı Zeki İrfanoğlu’nun ısrarıyla girdiği “Ses” mecmuasının “Sinema Artist Yarışması”nda birinci oldu.
Yönetmen Mehmet Dinler’in “Solan Bir Yaprak Gibi” sinemasıyla 1971’de sinemaya adım atan sanatçı, sinemanın akabinde Tarık Akan ismini kullanmaya başladı.
Uzun uzunluğu, yeşil gözleri ve sempatik usulüyle izleyenlerin beğenisini kazanan sanatçı, birebir yıl Sadık Şendil’in kaleme aldığı, Orhan Aksoy’un yönettiği “Emine” sinemasında, Filiz Akın ile başrolü paylaştı.
Bir devir “Kartpostal Çocuk” olarak anılan Akan, direktörlüğünü Ertem Eğilmez’in yaptığı ve Türk sinemasının unutulmaz yapıtlarından, 1973 imali “Canım Kardeşim” ile 1974 üretimi “Hababam Sınıfı”nda başrol oynadı. Sanatçı, 1970-1975’te, her yıl 10’un üzerinde sinemada rol alarak Türk sinemasının unutulmaz isimlerinden biri haline geldi.
Oynadığı sinemalarda çoklukla “Ferit” ismini kullanan Akan, Gülşen Bubikoğlu ile “Ah Nerede”, Emel Sayın ile “Mavi Boncuk”, Hülya Koçyiğit ile “Sev Kardeşim”, Hale Soygazi ile “Gece Kuşu Zehra”da rol aldı.
1970’Lİ YILLARDA YEŞİLÇAM’IN JÖNLERİ ORTASINA GİRDİ
Tarzıyla 1970’li yıllara damgasını vurarak, Yeşilçam’ın jönleri ortasına giren ve her rolün altından muvaffakiyetle kalkan Akan, 1977’de Zeki Ökten’in direktör koltuğuna oturduğu “Sürü” sinemasının akabinde politik sinemalarda rol almaya başladı. Tarık Akan, salon sinemalarında oynamamaya karar verip, sinemada farklı bir yola girmesinin akabinde, Cüneyt Arkın ile “Maden” sinemasında başrol oynadı. Büyük ilgi gören 1978 imali sinemaya ait verdiği bir röportajda Akan, şu sözleri kullanmıştı:
“(Maden) O devir Türkiye’nin en çok seyredilen sineması ve benim de en çok para kazandığım sinemadır. O devirde tüm sendikaların, emekçi sendikalarının her yerinde, dağ başlarına kadar çıkarılıp oynatılan bir sinemadır. Vazifesini çok hoş yerine getirmiştir. Sendikacılık, personellik, personel olmak, emek, sermaye nedir, açık ve net olarak altı çizilmiş olarak veren sinemalardan biridir.”
Sanatçı, 1979’da askere gitti, yedek subay olarak Denizli’de vatani misyonunu tamamladı. Senaryosunu Yılmaz Güney’in yazdığı, Şerif Gören ile Güney’in yönettiği 1982 Altın Palmiye ödüllü “Yol” sinemasında de rol alan Akan, dünya çapında vizyona giren bu sinema ile Cannes’da “En Düzgün Erkek Oyuncu” kolunda aday gösterildi.
Hapishane günlerini “Anne Başımda Bit Var” kitabında yazdı
Usta oyuncu, 12 Eylül 1980 askeri darbesinin akabinde 1981’in başlarında, Almanya’da yaptığı bir konuşma yüzünden Türkiye’ye dönüşünde tutuklandı. 12 yıl mahpus istemiyle yargılanarak 2,5 ay hücre mahpusu cezası alan sanatçı, suçsuzluğunun ispat edilmesi üzerine beraat etti. Akan, hapishane günlerini ve darbe sürecini 2002’de yayımlanan “Anne Başımda Bit Var” kitabında kaleme aldı.
Libya imali “Leyla ile Mecnun” sinemasında oynayarak memleketler arası sinemaya da açılan Akan, 1991’de Bakırköy’deki Taş Mektep İlkokulu’nun ortaklarından biri oldu, 1995’te Aziz Nesin’in vefatından sonra “Nesin Vakfı” başkanlığını devraldı. Tarık Akan, 1997’de direktör Yusuf Kurçenli ile hayata geçirdiği “Antika Talanı” isimli belgeselin seslendirmesini de yaptı.
Televizyon kanalları için “Taşların Sırrı” isimli belgesele de imza atan sanatçı, Türkiye’deki antik tarihe dikkati çekmeye çalıştı. Ayrıyeten Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı ismine “Atatürk’ün Alev Çiçekleri” ve Nazım Hikmet bahisli “Işık Yontucusu” isimli belgesellerle “Anadolu’da Romalıların Ayak İzleri”, “Afrodisias” ve “Perge’nin Lahitleri” isimli üretimlerin direktörlüğünü yaptı.
7 KERE ALTIN PORTAKAL MÜKAFATINI KAZANDI
Usta oyuncu, 1973’te “Suçlu”, 1978’de “Maden”, 1980’de “Adak ve Sürü”, 1984’te “Pehlivan”, 1989’da “Üçüncü Göz”, 1990’da “Karartma Geceleri”, 2003’te ise “Gülüm” sinemasındaki rolüyle Altın Portakal’da “En Âlâ Erkek Oyuncu” mükafatını kazandı. Böylelikle 7 sefer Altın Portakal mükafatı alan tek erkek oyuncu oldu. Sanatçı, 1985’te Berlin Milletlerarası Sinema Şenliği’nde mansiyon, 1992’de Adana Altın Koza Sinema Şenliği’nde “En Yeterli Erkek Oyuncu”, 1996’da Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği’nde “Yaşam Uzunluğu Onur Ödülü”, 2006’da Sinema Muharrirleri Derneği “Onur Ödülü”, 2007’de ise Çağdaş Sinema Oyuncuları Derneği’nde “Sinema Emek Ödülü” kazandı.
Barış Zeki, Yaşar Özgür ve Hasret isimli üç çocuğu bulunan ve bütün servetini yardım maksatlı vakıf ve kuruluşlara bağışlayan usta oyuncu, 16 Eylül 2016’da, akciğer kanseri tedavisi gördüğü hastanede yaşama veda etti.
45 YILLIK MESLEĞİNE UNUTULMAZ SİNEMALAR SIĞDIRDI
Vefatından kısa mühlet evvel verdiği bir röportajda, ömrü boyunca 120 sinemada oynadığına vurgu yapan ünlü oyuncu, şunları anlatmıştı:
“120 sinema az bir sayı değil. Bir de bu sinemalara baktığınız vakit, birden fazla Anadolu’da, Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgelerinde çekilmiş. Fevkalade baskılar, zorluklar, parasızlık, sefalet ve büyük uğraşlar içerisinde çekilmiş, büyük yapıtlar ortaya çıkmış. Oynadığım hiçbir sinema için ‘Neden bunu yaptım’, ‘Neden bunu oynadım’ diye bir şey asla söylemedim.”
“Vizontele Tuba” sinemasında de rol alan Akan’ın 45 yıllık mesleğinde rol aldığı sinema ve dizilerden kimileri şöyle:
“Solan Bir Yaprak Gibi”, “Beyoğlu Hoşu “, “Ah Nerede”, “Sev Kardeşim”, “Mavi Boncuk”, “Delisin”, “Hababam Sınıfı”, “Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı”, “Leyla ile Mecnun”, “Deli Meczup Olma”, “Ahh İstanbul”, “Vizontele Tuuba”, Koçum Benim”, “Abdülhamit Düşerken”, “Aşk Üzerine Söylenmemiş Herşey”, “Çözülmeler”, “Yolcu”, “Bir Bayan Düşmanı”, “Devlerin Ölümü”, “Bir Küçük Bulut”, “İkili Oyunlar”, “Kimlik”, “Çark”, “Skandal”, “Halkalı Köle”, “Beyoğlu’nun Art Yakası”, “Adem ile Havva”, “Paramparça”, “Kan”, “Bir Avuç Cennet”, “Pehlivan”, “Kayıp Kızlar”, “Damga”, “Kuduz / Çocuklar Çiçektir”, “Beyaz Ölüm”, “Arkadaşım”, “Yol”, “Herhangi Bir Kadın”, “Adak”, “Sürü”, “Maden”, “Şeref Sözü”, “Nehir”, “Babanın Evlatları”, “Kader Bağlayınca”, “Aşk Dediğin Laf Değildir”, “Çapkın Hırsız”, “Evcilik Oyunu”, “Ateş Böceği”, “Ah Nerede”, “Memleketim”, “Esir Hayat”, “Yalancı Yarim”, “Oh Olsun”, “Canım Kardeşim, “Bebek Yüzlü”, “Tatlı Dillim”, “Aşkların En Hoşu.”
